Türk Müziği Enstrümanlarının Frekans Aralıkları

Çeşitli projelere; proje ve müzik yönetmeni, ses mühendisi, bağlama sanatçısı ve aranjör unvanlarıyla katkıda bulunan ve şimdi ise bağlama ailesindeki icracılık yönüyle ses mühendisliği yönünü birleştirip “Türk Müziği Enstrümanlarının Frekans Aralıkları” adlı kitap çalışmasıyla müziğin bilimsel yönüne katkı sağlayan değerli müzisyen ve yazar Emirhan Kartal, Türkçe kaynak niteliğinde bir dökümanın olmaması nedeniyle, üzerinde yeterince durulamayan bir konuyu ele almaktadır. Türk Müziği enstrümanlarının frekans aralıklarının, tını analizlerinin ve ses sahalarının incelenip, materyalinin oluşturulup, sisteme dayandırılmasının amaçlandığı kitabını, yazar Emirhan Kartal şu şekilde açıklıyor:

Kullanıldığı her alanda farklı bilgi ve beceri gerektiren sesin, kayıt edilmesi daha da karmaşık ve üst düzeyde teknik bilgi gerektiren bir konu olduğunu düşünüyorum. Fakat bundan daha da önemli olan, bir mikrofonu enstrümanın önüne koymadan önce o enstrümanı tanımak; rezonansını iyi bilmek, frekans aralığını iyi tespit etmek, tını analizini irdelemek gelir. Türk Müziği enstrümanları için ise geçmişten günümüze geçen süreç içerisinde, gerek akademisyenlerin, gerekse yönettiğim projelerde bulunan ses mühendislerinin ve müzisyenlerin, ses fiziği ve frekans bilgisi ile ilgili bu şekilde ve buna benzer konular hakkında Türkçe bir kaynak olmaması nedeniyle faydalanamadıklarını görüp, yararlı olabilecek bir kaynağın oluşturulması umuduyla, Lisans eğitimim boyunca Ses Kayıtları Ana Bilim Dalı’nda aldığım bilgiler doğrultusunda, bu konunun üzerinde araştırma yapma düşüncesi içerisine girdim.

Bilindiği gibi, her ne kadar ses kayıt teknolojisinde kesin doğru gibi kavramlar kullanılamasa da, kayıt yönetiminden önce rehber olabilecek genel enstrüman bilgileri, frekans bilgileri, tını bilgileri verilebilmektedir.

Organoloji tarihine baktığımızda, Batı Müziği enstrümanlarının tarihi gelişimi, çalgı bilimcilerin enstrümanları bir sistem içerisinde yapmaları ve buna bağlı olarak da, enstrümanların frekans aralıklarının ve tını analizlerinin daha rahat bir şekilde araştırmacıların çalışmalarıyla sistemleştirildiğini düşünüyorum.

Fakat Türk Müziği enstrümanlarında ise, çalgıların rezonans aralıklarının, akortlarının, dolayısıyla ses sahalarının değişken olmasından dolayı, çalgı bilimciler de bir standardizasyon getirememiş, bu da yapılan çalışmaları ortak bir noktada toplayamamıştır. Durum böyle olunca, akademik olarak yapılması gereken çalışmalarda, araştırmacıların işi zorlaşmış ve sürekli üzerine eğilmeye korkulan bir konu hâline geldiğini düşünüyorum.

Çalışma 2 Bölüm başlığı altında incelenmektedir. 1.Bölüm’de maddenin titreşimi sonucu oluşan sesin havada yayılması ve yayılırken yüzeylere çarpıp yansıması ile ilgili fizik kurallarının bilinmesi, sesin periyot, frekans, genlik, faz vb. karakteristik özellikleri, kısaca ses dalgalarının niteliğinden söz edilmektedir.

2.Bölüm’de ise Türk Müziği enstrümanlarının frekans aralıkları incelenip, tınılarının analizleri yapılmaya çalışılmıştır. Bunu yaparken birçok çalgı yapım ustalarına gidilip enstrümanların günümüzde icra edilen ölçüleri, sazın ebatları, kullanılan tel numaraları vb. ayrıntılı bir şekilde alınmıştır. Aynı zamanda enstrümanını icra eden müzisyenlerle bilgi alışverişi içerisinde bulunup, çalgı yapımcıların verdiği ölçümler icra eden müzisyenlere de danışıldıktan sonra çalışma içerisinde bilgi olarak sizlere sunulmuştur. Enstrümanları 4 ana sınıfa ayırarak frekans aralıkları incelenmiştir: 1-Telli Mızraplı Enstrümanlar, 2-Yaylı Enstrümanlar, 3-Nefesli Enstrümanlar, 4-Vurmalı Enstrümanlar. Telli Mızraplı ve Yaylı enstrümanların tek tek tellerinin frekansları incelendikten sonra birde enstrümanların en kalın ve en tiz frekans aralığı tespit edilmiştir. Nefesli enstrümanlar için , minimum ve maximum enstrümanın frekans aralığı verilmiştir. Vurmalı enstrümanların ise tona göre çekilen frekansları analiz edilmiştir. Analizler yapılırken özellikle bağlama, kaval, mey, ney gibi enstrümanların bütün tonları tek tek incelenmiştir. Örnek : Re Tonunda Kullanılan Ana Mey, La Tonunda Kullanılan Kaval, Si Tonunda Kullanılan Bağlama, Sol Tonunda Kullanılan Kabak Kemane, Do Tonunda Kullanılan Yıldız Ney...

Vurmalı enstrümanlar dışındaki tüm enstrümanların ayrıca tını analizleri yapılmıştır. Tını analizlerinin yapıldığı bu bölümlerde 440 Hz frekans referans alınarak, gerek çalgı yapım ustalarının, enstrümanların ses tablası dediğimiz kapaklarını seçerken çok dikkat etmeleri gerektiğini vurgulamak, gerekse ses mühendislerinin mix ve mastering yaparken veya en basit şekli ile, bir enstrümanın frekans bandındaki bir frekansının değerini arttırıp azaltırken, o frekansın sadece kendisinin değil, harmoniklerinin de artıp azaldığını görmek açısından, harmoniklerin duyulum sırasına göre, harmoniğin frekans olarak karşılığı, harmoniğin nota olarak karşılığı ve harmoniğin db olarak ses şiddeti bir tablo içerisinde incelenmiştir.

Bu analizler incelenirken, çalışma içerisinde verilen, enstrümanların kayıtlarının alındığı stüdyonun teknik özellikleri ve akustik yalıtımı göz önüne alınmalıdır. Çünkü bilindiği gibi tını analizleri mikrofon seçiminden, mikrofonun enstrümana olan açısına, enstrümanın yapımında kullanılan malzemelerden stüdyonun akustik yalıtımına kadar birçok nedene bağlı olarak değişkenlik gösterir. Çalışma içerisinde, her enstrümanda 440 hz frekansın harmoniklerinin analiz edilmesinden sonra, mikrofonun enstrümanın ses tablasına olan açısı, mikrofon ile enstrümanın ses tablası arasındaki uzaklık bilgileri verilmiştir.

Kitabın arasında ek olarak verilen tabloda tüm enstrümanların frekans aralıkları ve ses sahaları yer almaktadır. Bazı enstrümanların ses sahası, frekans aralığından farklı olduğu için, nota olarak yazılan ses sahası başlığı altında ayrıca gösterilmeye çalışılmıştır. Bu da Türk Müziği enstrümanlarına hangi aralıklar arasında nota yazılması gerektiğini vurgulamak açısından büyük önem arz etmektedir.

Sonuç olarak, prodüksiyon zincirinin halkaları olan recording-mixing-mastering aşamalarında, bir enstrümanın frekans aralığını bilen bir müzisyen veya ses mühendisinin, hangi enstrümanın hangi frekansını düşürdüğünde veya yükselttiğinde, hangi telindeki notayı buna bağlı olarak da hangi harmoniklerini düşürdüğünü veya yükselttiğini, bu çalışma sayesinde bilinçli bir şekilde düşünüp, uygulayıp ve bu kaynak sayesinde bilimsel bir yolla, karşı tarafa bilinçli olarak aktarabileceğini düşünüyorum.

Ayrıca, Ulusal Müziğimizin icra edilmesinde önemli bir yere sahip olan enstrümanlarımızın kayıt edilmesi ya da konserlerde, canlı performansta, soundcheck sırasında, enstrüman soundunun daha iyi duyulmasının yanı sıra, özellikle çalgı yapım ustaları, icracılar, ses mühendisleri(recording, mixing, mastering), kompozitörler ve orkestra şefleri arasında bir bağlantı kurmasını amaçladığım bu çalışmamda, umarım Türk Müziğimizin daha iyi icra edilebilmesi için, eksik olan yönüne bir katre de olsa katkıda bulunabilmişimdir.

Sanatçı son olarak, Kültür Bakanlığı İstanbul Devlet Türk Halk Müziği Korosunda bağlama sanatçısı olarak görev yapmakta olup, Haliç Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Musikisi Yüksek Lisans Programı’nda eğitim hayatına devam etmektedir. Sanatçının ayrıca 2011 Nisan ayı içerisinde Hatice Doğan Sevinç ve Coşkun Karademir ile birlikte yer aldığı “Dönüş Yolu” adlı albümü müzikseverlerle buluşmuştu.