Geçen hafta bu köşenin ilk yazısında göktaşı avına çıkmıştık, gelin bu hafta da gene evimizden fazla uzaklaşmadan tek hücreli canlı avına çıkalım. İyi de biz bu tek hücreli canlıları nasıl bulacağız ve nasıl göreceğiz diye sorarsanız, cevabımız hazır; bir mikroskop yaparak!
Kulağa çok zor gibi gelse de bu minik canlıları görebileceğimiz bir mikroskobu çok kolay yapabiliriz. Öncelikle ihtiyaç duyacağımız malzemeleri sıralayalım:
Basit bir lazer pointer (sunum kalemi)
5 cc ölçüsünde bir adet şırınga
İki adet bardak
Beyaz ya da açık renk bir duvar
Öncelikle tek hücreli mikroskobik canlıları nerede bulabileceğimize bakalım. Eğer evinizin yakınlarında en az bir-iki gündür duran bir su birikintisi varsa şanslısınız demektir. Buradan şırıngaya çekeceğiniz suyun içinde pek çok mikroskobik canlı olacaktır. Eğer bir göl ya da deniz kenarında yaşıyorsanız çok daha fazla çeşitte canlı görebilirsiniz. Şırıngayı kullanırken iğneyi, üzerindeki plastik koruyucuyu çıkarmadan bir parça kağıda sararak çöpe atalım. İğnesi takılı olmayan bir şırınga hem örnek almamızı kolaylaştıracak hem de yanlışlıkla bir yerimize batarak yaralanmamızı engelleyecektir.
Örnek suyumuzu şırıngaya çektikten sonra resim 2’deki gibi şırıngamızı beyaz bir duvar ya da perdeye yaklaşık üç-dört metre uzaklıktaki bir masanın üstüne yerleştireceğimiz iki bardağın arasına koyalım. Masayı kirletmemek için bardakların altına bir parça kağıt veya karton koyabiliriz. Daha sonra yine resim 2’de detayını gördüğümüz şekilde şırınganın ucundan bir damlanın düşmeyecek kadar çıkmasını sağlayalım. Lazer pointeri damladan on-on beş santimetre uzaklıkta tam damlanın üzerine düşecek şekilde (resim 1) tuttuğumuzda duvara yansıyan görüntüde hareket eden mikroskobik canlıları görebiliriz (resim 3 ve resim 4). Loş hatta karanlık bir ortam görüntünün daha belirgin olmasını sağlayacaktır. Eğer bir şey göremezseniz lazer pointeri damlanın çevresinde dolaştırmayı deneyebilirsiniz. Unutmayın lazer pointeri tuttuğunuz elinizin olabildiğince sabit durması gerekir aksi takdirde duvara düşen görüntü sürekli oynayacak ve görmeniz zorlaşacaktır. Yine de bir şeyler göremezseniz şırınganın ucundaki damlayı damlatıp yeni bir damla oluşturarak deneyin.
Peki mikroskobumuz nasıl çalışıyor; yaptığımız alet aslında ilk mikroskobu yapan Antonie van Leeuwenhoek’un yaptığı cihazdan çok da farklı değil. Leeuwenhoek bir çubuğun ucuna sabitlediği küçük bir merceğin önüne yerleştirdiği örneği, vidalı bir mekanizma sayesinde yaklaşıp uzaklaştırabiliyor, böylece odaklama yapabiliyordu. Bizim mikroskobumuz mercek olarak örneklerin içinde yüzdüğü su damlasını kullanıyor. Normal ışık yerine lazer pointer kullanmamız ise ışığın dağılmadan örneklere ulaşmasına yardımcı oluyor. İyi seyirler.
UYARI KUTUSU: Dikkat, her ne kadar gücü zarar verecek kadar fazla olmasa da lazer pointeri asla kendi gözünüze, başkasının gözüne veya bir hayvanın (kedi, köpek, kuş ve benzeri) gözüne tutmayın.
BUNU BİLİYOR MUSUNUZ?
Dünyanın en güçlü canlısı dendiğinde aklımıza büyük ihtimalle fil, balina, goril gibi isimler gelecektir. Ama dünyanın en güçlü canlısı yaptığımız mikroskopla incelediğimiz tek hücreliler sınıfından, mikroskobik bir bakteri olan Gonorrhea. Filler on ton ağırlık, yaprak karıncaları kendi ağırlıklarının elli katını taşıyabilirken bu bakteri ipliksi uzantıları ile kendi ağırlığının tam yüz bin katını taşıyabiliyor.
